Omgaan met schaamte

"Gevoelens van schaamte die we ervaren wanneer we naar ons idee niet voldoen aan een bepaald beeld van 'man zijn', kunnen we makkelijk wegdrukken met agressie en seks."

Op de vraag "waar schaam jij je voor?" kunnen wij tal van voorbeelden aandragen. We schamen ons namelijk op de meest uiteenlopende momenten. Ga maar eens bij jezelf na wanneer je je voor het laatst schaamde. Bijvoorbeeld omdat:

• Je jezelf bekritiseert omdat je vindt dat jij anders bent of doet dan de rest;
• Je wilt voldoen aan de normen van anderen en druk van buitenaf ervaart;
• Je iets hebt gedaan of juist nagelaten waarover jij je schuldig voelt;
• Je iets wilt presteren maar het lukt je niet;

Schaamte is waarschijnlijk de meest verborgen en genegeerde emotie bij mannen. "Wees een man!" lijkt een eenvoudige uitspraak, maar daarachter liggen allerlei vormen van verwachtingen. En in veel gevallen roept het niet voldoen aan deze verwachtingen ronduit schaamte op. Schaamte kan een gezonde emotie zijn, maar je ook ongezond beperken in je persoonlijk leiderschap. Als je je schaamte niet erkent en begrijpt, kan het je klem zetten in je emoties en relaties.

Schaamte brengt ons bij de behoefte om oké te zijn in de ogen van de ander. Het moedigt ons aan om onszelf te verbeteren, meer succes te hebben of "meer man" te zijn om erbij te blijven horen. Whatever that means. Tegelijkertijd kunnen we helemaal uitgeput raken van de stem van onze innerlijk criticus - tenzij we vraagtekens zetten bij de macht die hij over ons heeft.

Mannen, evenals vrouwen trouwens, herkennen zichzelf vaak in één of meerdere van de vier 'overlevingspatronen' op schaamte. Het zijn de tactieken die we inzetten om de schaamte en zijn achterliggende oorzaak niet te hoeven aankijken:

1. De man die streeft naar perfectie, waarbij de vorm het houvast wordt zodat daarop in ieder geval geen kritiek kan komen;
2. De man die vervalt in passiviteit, zodat hij maar niet in de schijnwerpers kan komen te staan;
3. De zelf-afwijzer, de man die zichzelf afkeurt voordat een ander het kan doen;
4. De schaamteloze man, de man die zichzelf zóver boven zijn eigen schaamte plaatst dat het hem niet meer kan raken.

Gevoelens van schaamte die we ervaren wanneer we naar ons idee niet voldoen aan een bepaald beeld van 'man zijn', kunnen we makkelijk wegdrukken met bijvoorbeeld agressie en seks. Beiden helpen ons snel af van dat benauwende en verlegen makende gevoel dat niet alleen een aantasting betekent van wat we doen als man, maar ook van wie we zijn als man.

Welk middel is er op korte termijn immers beter voor een man die zijn zelfvertrouwen is verloren, dan het vermogen om andere mannen óf vrouwen fysiek of seksueel te overheersen?

Op het moment dat de emotie schaamte je beperkt in jouw leiderschap en het vol leven van jouw potentieel, dan zul je naar de schaamte moeten toekeren. Ja, dat is pijnlijk, maar wel helpend. Want de kern zit 'm in onze innerlijk criticus: de kritische en beschamende stemmetjes waar we als kind aan zijn blootgesteld en die zich nu manifesteren als negatieve zelfbeoordeling. Van de innerlijk criticus kom je niet makkelijk af, maar als je hem goed kent kunt je wel zo met 'm omgaan dat hij z'n macht verliest:

• Ga terug naar je kindertijd, naar de geschiedenis van jouw innerlijk criticus. Om welke redenen werd jij als kind bekritiseerd of beschaamd? Wat was daar toen je reactie op? En hoe blijf je dat in het hier-en-nu herhalen?

• Word je ervan bewust dat je de neiging hebt om je met jouw innerlijk criticus te vereenzelvigen. Hoe jij jezelf weer kind voelt tegenover de volwassen klinkende stem van jouw innerlijke criticus. Merk op dat er een verschil bestaat tussen wat jouw innerlijke criticus zegt en wie of wat je bent: "Mijn innerlijke criticus vindt dat ik het niet waard ben" is iets heel anders dan "Ik ben het niet waard".

• Als jouw innerlijke criticus bijzonder vasthoudend is, breng gedurende minstens tien ademhalingen al je aandacht naar de adem. Merk op waar er in jouw lijf spanning aanwezig is. Ontspan je buik en bekkenbodem bewust en laat je lichaam vrij bewegen. Kleine bewegingen zijn al goed. De meesten van ons verroeren zich namelijk niet als ze de stem van hun innerlijke criticus horen, net als een kind dat verstard onder de blik van een boze ouder.

• Leer schaamtegevoelens van jouw (voor)ouders zo goed mogelijk kennen. Onderzoek de rol die schaamte heeft gespeeld in het leven van jouw ouders en hun ouders. Wat hebben zij meegemaakt waarover beschamend of veroordelend werd gesproken? Hoe heb jij dat overgenomen?

• Hoe speelt collectieve schaamte in jouw voorgeschiedenis? Bijvoorbeeld vanuit culturele of geloofsovertuigingen. Aan welke normen en waarden moest jij voldoen om erbij te horen? Wat zou er gebeuren als jij dat niet deed? Naar wie zou jij je nu schuldig voelen als jij niet langer zou voldoen aan deze normen en waarden?

Schaamte is een veel voorkomend thema in onze sessies Mannelijk Leiderschap vanuit het Hart. Het is de emotie die maakt dat vele mannen ervoor kiezen om het 'alleen te doen', en daarmee bewust of onbewust de verbinding uit de weg gaan. Ze weten zich daar geen raad mee en nemen genoegen met minder dan er voor hen mogelijk is. Pas als ze in contact met andere mannen zien dat ze daarin niet de enige zijn, ervaren ze dat het ook anders kan.

Bronnen:

The Invisible Presence, Michael Gurian

To be a Man, Robert A. Masters

Perfect Love, Imperfect Relationships, John Welwood